مقدمه:

اصولا تربیت بر پایۀ دادن اطلاعات صحیح و زدودن گرد و غبار فراموشی از زنگار وجودی انسان و پاسخ به سوالات درونی و فطری آدمی است و بعضی علماء و دانشمندان علوم تربیتی بر این اعتقادند که اگر آدمی را بدون هیچ آموزشی و بدون هیچ تأثرپذیری از محیط و اشخاص رها نمایند، فطرت پاک او به سوی حق جویی و خداطلبی و خلقت بنیادی خویش سوق داده می شود.

هدف تعلیم و تربیت:

هدف از تعلیم و تربیت این نیست که بسان یک دستگاه کامپیوتر با کودکانمان برخورد نماییم و آن چنان تصور نماییم که باید از لام تا کام برنامه خاص و از پیش طراحی شده ای را در درون آنها پایه ریزی و مدون نماییم، بلکه کودک و نوجوان براصل و اساس خلقت دارای خلق و خویی الهی است و به استناد روایات و آیات، اشرف مخلوقات و موجودی است که در فطرت او خداجویی و حق طلبی مقرر گردیده و شمه ای از تمام صفات الهی توسط خالق در او به ودیعت نهاده شده، پس تربیت چه نقشی در این موجود پیچیده بازی می کند؟

بیان مسئله

همۀ دانشمندان و متخصصان عالم بر این‌ باور هستند‌ كه‌ در جهان هستی، هيچ‌ پديده‌ و رفتاري‌ به طور تصادفي‌ به‌ وقوع‌ نمي‌پيوندد و خود به‌ خود رخ‌ نمي‌دهد، بلكه‌ مجموعۀ‌ عوامل‌ است‌ كه‌ دست‌ به‌ دست‌ هم‌ مي‌دهد و پديده يا رفتار خاصی را به وجود می‌آورد. نکتۀ ديگر اين است که آيا من‌ در برخورد با پديدۀ خاصی، به‌ آن‌ پديده‌ به‌ عنوان‌ يك‌ معلول‌ نگاه‌ مي‌كنم‌ و يا به‌ عنوان‌ يك‌ علت‌؟ اين‌ سؤالِ بسيار مهمی‌ است‌. در برخورد با ناهنجاري‌هاي‌ گوناگون‌ ملاحظه می‌شود‌ در اغلب موارد آن ناهنجاری‌ها، معلول‌ هستند، مانند ناهنجاري‌هاي‌ عاطفي‌، رفتاري‌، اخلاقي‌ و اجتماعي‌. بنابراين‌ علت‌ها كجاست‌؟ و كجا بايد اين‌ علت‌ها را جستجو كرد؟! در مجموعۀ‌ عواملي‌ كه‌ به‌ عنوان‌ علت‌ها دخالت‌ دارند، جايگاه‌ خانواده‌ كجاست‌؟ آغازِ شدن‌ انسان‌ از كجاست‌؟ جز خانواده؟‌ نخستين و مهم‌ترین‌ الگوها چه کسانی هستند؟ و اين‌ كه‌ در حديثی به نقل از حضرت رسول (ص) تأکيد شده است سه‌ بار به مادر احترام بگذاريد‌، آيا بيانگر اهميت‌ نقش مادر و بيانگر اهميت‌ مسئوليت‌ مادر، به‌ لحاظ‌ وجود‌ روابط‌ نزديك‌ و عاطفی‌ که مادر با فرزند دارد، نيست؟

اصولا تربیت بر پایه دادن اطلاعات صحیح و زدودن گرد و غبار فراموشی از زنگار وجودی انسان و پاسخ به سوالات درونی و فطری آدمی است و بعضی علماء و دانشمندان علوم تربیتی بر این اعتقادند که اگر آدمی را بدون هیچ آموزشی و بدون هیچ تاثرپذیری از محیط و اشخاص رها نمایند، فطرت پاک او به سوی حق جویی و خداطلبی و خلقت بنیادی خویش سوق داده می شود. در اینجا اشاره به داستان موسی و شبان جناب مولوی در مثنوی اشاره بر این حقیقت وجودی انسان می باشد. موسی و شبان به خداجویی و حقیقت طلبی و وصول به اصل خویش هرکدام دست

یافته اند. دو طالب که به مطلوب خویش توجه پیدا کرده و خدای جهان را با وجود خویش درک کرده اند، منتهی یکی تحت تعلیم فطرت درونی و وحی الهی و دیگری فقط تحت تعلیم فطرت درونی خویش، یکی با مربی درونی و هدایت های مستقیم الهی (وحی) و یکی فقط با استمداد از مربی درونی و در محیطی ساده و بی آلایش و به دور از هرگونه تاثرپذیری از افراد و اشخاصی که ممکن است این فطرت پاک و بی آلایش را خدشه دار کنند و…

پس محیط سالم و عاری از ناهنجاری های تربیتی خود به خود مربی پرتوانی است. جهت نمودار ساختن صفات و خلقیات انسانی که از مبدا خلقت سرچشمه گرفته است، البته رعایت بعضی موارد یعنی توجه به رفتار و خورد و خوراک و توجه به اصل حرام وحلال که مقدمه انعقاد یک نطفه سالم و صالح می باشد از اصول قبل از تولد و در دوران رشد می باشد و رعایت آن اامی است و ما در این مقوله قصد پرداختن به آن را نداریم.

به عبارتی دستکاری کردن در این فطرت پاک انسانی به صورت مستقیم و غیرمستقیم خود می تواند عوارض و ناهنجاری های اخلاقی و رفتاری را در کودکان و نوجوانان پدید آورد. موید این مطلب پرسش ها و کنجکاوی هایی است که انسان در دوران کودکی از چیستی و چگونگی تولد و خلقت خویش و خالق جهان سئوال می کند و گاه به نسبت هوش و ذکاوت این سوالات پیچیده تر شده و بردانستن آن پافشاری می نماید و با افزایش سن و نزدیک شدن به سن جوانی پخته تر و هوشمندانه می گردد.

لذا انتقال اطلاعات صحیح و همسو با فطرت خدا نهاد که ریشه آن در هدایت انبیاء و اولیاء نمود دارد، خود ضمانتی است برای راهیابی به طرق صحیح تعلیم و تربیت و زمان شروع این مرحله از اوان دوران کودکی است که به تناسب سن تا دوران پختگی ادامه می یابد.

باید توجه داشت که پاسخ به این گونه سوالات و آموزش ها با نهایت مهارت و در قالب داستان ها و کتاب ها و فیلم ها و گفت وگوهای هنرمندانه و دوستانه نه از باب نصیحت و ملامت منتقل گردد. امر و نهی های بی مورد و به صورت مستقیم و از روی عداوت و خشم، حتی ظاهری اعمال نگردد، در غیر این صورت تاثیری منفی در نهاد کودکان و نوجوانان می گذارد.

آماده سازی محیطی ایمن از انحرافات اخلاقی راهگشای این امر خطیر می باشد، ولی متاسفانه در جوامع فعلی و با بی دقتی بعضی اولیاء و اطرافیان، به محیطی ناامن مساعد برای تعرض در سرشت پاک کودکان مبدل گردیده و توسط عوامل مغرض خارجی و بعضا سودجوی داخلی با نمایش برنامه ها، فیلم ها، بازی های کامپیوتری، ماهواره ها، اینترنت، لوح های فشرده مستهجن که گاها به راحتی در اختیار خانواده و فرزندان آنان قرار می گیرد،

بی توجهی به آثار بسیار مخرب و خانمان سوز پایه های تربیتی، نهاد فرزندانمان را متزل و سست می سازد و در این میان تهی بودن دست ارباب تعلیم و تعلم مثل نهادهای فرهنگی، آموزش و پرورش، نهاد امور تربیتی و… را از ابزاری برای مقابله با این ترفندهای شیطانی، جهت مقابله به مثل کردن آنها در انجام امور محوله خلع سلاح کرده و یا کم توان می سازد و درصد موفقیت آنان را کاهش می دهد و هر آن چه در محیط مدارس و آموزشگاهی بافته می شود، تافته شده و ترفندها و روش ها بی رنگ و کم تاثیر می گردد.

خانواده ها و او یا برای تأمین معاش و مایحتاج مادی فرزندان ساعت ها از عمر و توان خویش را صرف می نمایند تا غذای جسم، لباس و پوشاک مناسبی را تهیه و در اختیار آنان قرار دهند و تا حد امکان خود و فرزندانشان را بی نیاز و در راحتی نسبی قرار دهند، اما از اهمیت غذای روح آنان که از اصلی ترین مایحتاج انسان ها محسوب می گردد، غافل شده و یا بی تفاوت می شوند و حتی خود نیز عامل داس زدن به این معضل می گردند.

در این جا لازم است تا مقایسه ای میان این دو نیاز ضروری انسان، یعنی غذای روح و هم غذای جسم داشته باشیم تا بلکه اهمیت توجه بیشتر به خوراک معنوی فرزندانمان که از راه نگاه ها- شنیدن ها- گفت وگوها- مطالعه و ارتباط ها و… حاصل می شود و در لایه های درونی آنها نشسته و شخصیت و آینده ایشان را رقم می زند، گوشزد نماییم.

انسان هنگام خوردن غذا از تمام احساسات چندگانه خود در جهت تشخیص کیفیت غذا و لذت بردن از آن کمک می گیرد و اگر یکی از این حس ها خدشه ای در کیفیت آن را درک کنند به شخص هشدار داده و او را از خوردن آن منع می نمایند.

چشم با دیدن غذا اگر تغییر رنگ در آن مشاهده نماید، حس شاهد یا بویایی از تغییر بوی غذا و حس چشایی از تغییرات مزه و بعد از این که غذا بلعیده شود و این موانع نتوانند از بد بودن غذا و یا مسموم بودن آن شخص را آگاه سازند. اما اعضای گوارش اعم از مری، معده، روده ها و در کل تمام اعضای بدن نسبت به این مسمومیت عکس العمل نشان داده و از طریق شناخته شده برای اخطار و حتی دفع آن اقدام می نماید و در نهایت علائمی را بروز می دهند که شخص را وادار به مراجعه به پزشک و طی مراحل مداوا می کنند و این همه اسباب هشداردهنده در طبیعت جهت تضمین سلامت جسم انسان است که در او به ودیعت نهاده شده،

ولی این سیستم پیچیده و هوشیار در مورد تشخیص کیفیت غذاهای معنوی و روح انسان وجود ندارد و بعد از خوردن غذاهای مسموم و بسیار مضر و به عبارتی ارتکاب گناهان، آثار بدو حتی کشنده آن نمود پیدا نمی کند و علائم اخطاردهنده مشابه به هیچ وجه بروز نمی کند و شخص مریض را نمی توان با علائم ظاهری شناسایی و مداوا نمود، حتی شخص از خوردن بیشتر این غذاهای مسموم، احساس لذت و نشاط کاذب خواهد نمود و آثار مخرب آن در رفتار و کردار فرد مسموم نمود خواهد کرد و تنها عامل بازدارنده آن عقل و وجدان اخلاقی انسان است که آن هم با تکرار عمل کم رنگ و بی اثر خواهد گردید و آثار مخرب این تغذیه مسموم تا سالها و بلکه تا آخر عمر بر جای خواهد ماند و به سختی و تلاش، شناخته و مداوا می گردد. در این جاست که دشواری تعلیم و تربیت انسان خود را آشکار کرده و ضرورت توجه بیشتر اولیا و مربیان به این بعد یعنی بعد پیشگیری از انحراف اخلاقی و مهیا کردن محیط سالم در خانه و مدرسه و اجتماع مشخص می گردد.

برنامه ریزی برای آماده سازی غذاهای سالم معنوی و بانشاط برای روح پاک و بی آلایش عزیزانمان مشهود می گردد. پایه ریزی سعادت و خوشبختی افراد از خانه و خانواده و پدر و مادر شروع می شود که مهمترین افراد و مؤثرترین آنها در هدایت و تربیت فرزندان می باشد. بی توجهی در این نقش با عنوان های موسوم به روشنفکری، ترقی، آزادی و تقلید کورکورانه از غرب باعث مخاطرات جبران ناپذیری به روح و جسم آنها و در نهایت زایل کننده سعادت دنیا و آخرت برای همه افراد جامعه را دربرخواهد داشت، پس در این راه فرزندانمان را یار باشیم نه بار.

الگو سازی:

در روش های تعلیم و تربیت، مهمترین و کلیدی ترین عامل”بحث” الگوسازی است. هر سن و هر جنس الگوی خاص خود را برمی تابد. که در این میان مهمترین سن، دوران کودکی است. تربیت دوران کودکی توأم با بهره گیری از الگوهای خاص و ویژه ی این دوران است. طبیعی است که الگوهای دوران کودکی به طور عمده از مؤلفه های عاطفی به جای گزاره های عقلانی بهره می برند. لذا رمز و رازهای موجود در خیال پردازی های کودکانه، جایگزین گزاره های واقع گرایانه در تربیت بزرگسالان می شود. مبتنی بر این اصل، استفاده از نماد حیوانات به صورت فانتزی در انتقال مفاهیم آموزشی و تربیتی به کودکان همواره مد نظر بوده است. به گونه ای که امروزه بیشترین حجم تولیدات فرهنگی مربوط به کودکان در زمینه انیمیشن، کتاب، داستان و اسباب بازی به استفاده از نماد گرایی از حیوانات محدود می شود.

در این میان دختر بچه ها انحصارا به عروسک علاقه مند هستند. این علاقه نشأت گرفته از عاطفه ویژه دختر بچه ها و همچنین به دلیل قدرت برتر عروسک در ایجاد حس همزاد پنداری و تفاهم خیالی با کودک است.

عروسک، بالاترین نقش تربیتی را بویژه در شکل دهی و پایه ریزی شخصیت دختران دارد. دختر بچه ها، ن آینده ی هر ملت هستند و برای انحطاط هر ملت بایستی دختران و ن آن ملت را منحط تربیت نمود. همانگونه که برای اعتلای هر ملت، بایستی دختران و ن آن ملت را متعالی تربیت کرد.

نقش اسباب بازی:

متخصصین بر این عقیده اند که در بچه ها حداکثر تا سن ۶ سالگی پروسه تکامل هویت جنسی به پایان میرسد. یعنی آنچه را که قرار است در طول زندگی یک انسان به عنوان جنسیت او عمل کند تا این سن پایه گذاری شده و از این به بعد جزئیات، چگونگی عملکرد و ظرافت های آن می تواند تشدید و یا تضعیف گردند ولی بنیان یک سنت دیرینه بطور بسیار محکم گذاشته شده است. و صنعت تولید اسباب بازی در حفظ و ادامه آن نقش بسزایی دارد.

اسباب بازی هایی که در اختیار کودکان قرار می گیرد، از زمان تولد تا سن یک سالگی تقریبا یکسان می باشد ولی از آن به بعد نوع آن بر حسب جنسیت کودکان تغییر می کنند.

منابع :

1-به‌پژوه‌، احمد (1360). كودكان‌ چگونه‌ رفتار مي‌كنند؟ همان گونه که با آنها رفتار می‌شود (پوستر آموزشي‌). تهران‌: انتشارات‌ انجمن‌ اوليا و مربيان
1-به‌پژوه‌، احمد (اسفند 1360). انعکاس رفتار: كودكان‌ چگونه‌ رفتار مي‌كنند؟ همان گونه که با آنها رفتار می‌شود، ماهنامۀ پيوند (وزارت آموزش و پرورش)، شمارۀ پياپی 29، 26-27.به‌پژوه‌، احمد (1395). اصول‌ برقراري‌ رابطۀ‌ انساني‌ با كودك‌ و نوجوان‌ (با تجديد نظر و اضافات) (چاپ‌ دهم‌). تهران‌: نشر دانژه.به‌پژوه‌، 3-احمد (1394). خانواده و كودكان‌ با نيازهای ويژه (چاپ دوم). تهران‌: انتشارات‌ آوای نور.رومة‌ خبر (1375). 

4-رومۀ‌ خبر از يك‌ رويداد اجتماعي، تعلیم وتربیت اجتماعی (23/11/1375).
5-يوسفی، غلامحسين (1368). گلستان سعدی. تهران: انتشارات خوارزمی.

مقاله بررسی آسیب شناسی فضای مجازی؛ تهدید ها وچالش ها

مقدمه :

فضای مجازی نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی هستند که با اینکه عمر خیلی زیادی ندارند، توانسته اند به خوبی در زندگی مردم جا باز کنند. مردم بسیاری در سنین مختلف و از گروه های اجتماعی متفاوت در فضای مجازی کنار هم آمده اند و از فاصله های بسیار دور در دنیای واقعی، از این طریق با هم ارتباط برقرار می کنند. امروزه روش های ارتباطی با دیگران از طریق اینترنت افزایش یافته است. پست الکترونیک، پیام های کوتاه، چت روم ها، وب پایگاه ها و بازی ها، روش هایی برای گسترش و حفظ روابط اجتماعی شده اند. روزانه نزدیک به چهارصد میلیون نفر در سراسر دنیا از اینترنت استفاده می کنند و یکی از کاربردهای اصلی اینترنت، برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران است. شاید عیب اصلی ارتباط های اینترنتی آن است که ارتباط در فضای مجازی، اساساً بر متن استوار است و بنابراین، از نشانه های بصری و شنیداری در تعامل های رو در رو بی بهره است. امروزه خانواده ایرانی در سبد فرهنگی خود مواجه با شبکههای ماهوارهای، فضای مجازی، رسانههای مدرن و … است که هر کدام به نوبه خود بخشی از فرآیند تأثیرگذاری در خانواده را هدف گرفتهاند. بعضی از شبکههای ماهوارهای که به طور تخصصی تمام تمرکز خود را بر مقوله خانواده نهاده است و پیام مشترک برنامههای این شبکهها عبارتند از: ترویج خانوادههای بیسامان ولجام گسیخته در مقابل ساختار خانواده، عادی سازی خیانت همسران به یکدیگر، عادی جلوهدادن روابط جنسی دختر و پسر پیش از ازدواج، ترویج فرهنگ همباشی به جای ازدواج و عادی جلوهدادن سقط جنین برای دختران” (شکربیگی،.(۱۳۹۱

بیان مسئله

ظهور تکنولوژی های نوین ارتباطی در عصر حاضر به همراه تحولاتی که در فضای مجازی بوجود آمده است ، بسیاری از کارکردهای خانواده ها را دچار اختلال کرده است. در مباحث آسیب شناختى نهاد خانواده، یکى از محورهاى مهم، بررسى آسیبهاى ناشى از تحولات خانواده است. تحولاتى که خود منشأ بروز دگرگونىهایى عمیق و اساسى در نوع روابط و ارزشهاى خانوادگى مىباشند. بسیارى از این تحولات و دگرگونى ها از بیرون، بر خانواده تحمیل مىشود.از زمانى که اینترنت وارد فضاى زندگى انسان شده تا به امروز، على رغم تماممحاسن و مزایاى آن، یکسرى دغدغه ها و نگرانىهایى را بر خانواده ها تحمیل نموده است. موضوعی که در تمام جوامع موضوعیت داشته و محدود به جامعه و یا اقلیتی خاص می شود. به دلیل ویژگیهای خاص فضای مجازی و نو بودن این پدیده، بسیاری از والدین فرصت، امکان و یا توان کافی برای شناخت دقیق این فضا و کاربردهای آن را به دست نیاورده اند و عدم آشنایی مناسب آنها با این فضا و در مقابل استفاده روزمره نوجوانان و جوانان و حتی کودکان از این فضا باعث شده است که یک فضای محرمانه و خصوصی در داخل خانه برایفرزندان ایجاد شود و آنها بدون دغدغه و بدون احساس وجود ناظر بیرونی به سایت های مختلف در این فضا دسترسی یافته و بعضاً به دلیل ویژگیهای سنی و شخصیتی و کنجکاویهای خود متأثر از فضاهای ناسالم موجود در اینترنت گردند .

پیامدهای مواجهه مخاطبان ایرانی با برنامههای شبکههای ماهوارهای دغدغههای بسیاری را برای جامعه کارشناسی ایجاد کرده است. بسیاری از کارشناسان خانواده و بهداشت جنسی از برنامهریزی برای تأثیر فرهنگی این سریالها در عادیسازی خیانت زوجین به یکدیگر میگویند. افزون بر شبکههای ماهوارهای ما مواجه با سیل عظیم دیویدیهای سریالهای خارجی هستیم که بخش عمده این سریالها در مقوله زن و خانواده با ترویج فرهنگ بیحیایی و بیعفتی و عادیسازی مقوله خیانت، عشقهای ی، مثلثی و… قصد همراه کردن مخاطب با خود را دارد و ممکن است مخاطب با دریافت پیام این سریالها، با محتوای ارائه شده آنها احساس همذاتپنداری کند. گسترش فضای مجازی در حوزه رابطه فرزندان و والدین نیز تغییراتی بوجود آورده است که از جمله آن به کاهش نقش خانواده به عنوان مرجع، کاهش ارتباط والدین با فرزند، شکاف نسلی به دلیل رشد تکنولوژی، از بین رفتن حریم بین فرزندان و والدین و ایستادن در برابر یکی از والدین یا هر دو را میتوان نام برد. در بحث ازدواجها نیز مسائلی چون ناپایداری ازدواجها، تغییر الگوی همسرگزینی، نداشتن مهارتهایی برای ازدواج ناتوانی والدین برای آموزش به فرزندان، افزایش روابط دختر و پسر در زمان نامزدی بدون عقد، تمایل به دریافت مهریههای سنگین، بالا رفتن سن ازدواج و افزایش تنوعطلبی جنسی مردان و … را میتوان اشاره کرد. تغییراتی که در حوزه دینی در جامعه رخ داده، کاهش آموزههای دینی در خانواده، دوری خانواده از شریعت، کمرنگشدن حریمهای دینی در روابط خانوادگی است. علاوه بر شبکههای ماهوارهای و مجموعه دیویدیها، مخاطب ایرانی با رسانههای مدرن از قبیل اینترنت و تلفن همراه که مجهز به امکانات پیامک وبلوتوث است نیز مواجه است، سبد فرهنگی خانواده ایرانی دچار تغییرات فراوانی شده است که همگی به نوعی مروج سبک زندگی مدرن است که خاستگاه این نوع سبک زندگی تمدن غربی است و ترویج این شیوه از زندگی، لاجرم تمام مؤلفههای معرفتی تمدن غرب را شایع میسازد و موجب میگردد بیسامانی در فرهنگ مسائل جنسی در کشور افزایش یابد. حال با توجه به مقدمه فوق، این سوال مطرح می شود که تأثیرات اجتماعی فضای مجازی چیست و چگونه می توان از تأثیرات زیانبار آن پیشگیری نمود؟

اهمیت تحقیق:

با توجه به اهمیت فضای مجازی در توسعه جوامع، در جامعه ما نیز در سال های اخیر به فن آوری اطلاعات و ارتباطات توجه زیادی شده است. ولی در این رابطه آسیب های جدی وجود دارد که ضروری به ریشه یابی آن پرداخت. کشور ما از نظر بهره مندی از اینترنت در بین ۱۸۷ کشور جهان رتبه ۸۷ را دارد که بر اساس طبقه بندی اتحادیه جهانی مخابرات جزء کشورهای متوسط به شمار می رود. ۳۵ درصد استفاده کنندگان اینترنت را قشر جوان تشکیل می دهند و میانگین صرف شده برای اینترنت ۵۲ دقیقه در هفته است” (صادقیان، .(۱۳۸۴ شبکه های دوست یابی در کشور ما به سرعت در میان جوانان ایرانی محبوب شده است و ایرانی ها رتبه سوم را در این شبکه ها کسب کرده اند” (ستارزاده،.(۱۳۸۶ فرهنگ رسانه ای اینترنت، فضای ذهنی جوانان را اشغال کرده و از آن مهمتر، نمایانگر نقش خانواده در کنار این ابررسانه است که والدین روی فرزندان خود تا چه حد کنترل تربیتی و نظارت اخلاقی دارند. بروز آسیب های نوظهور می تواند زمینه ساز نوع جدیدی از آسیب های اجتماعی و روانی باشد. به همین دلیل، برنامه ریزی برای شناسایی، پیشگیری و کاهش آسیب های نوظهور لازم و ضروری می نماید. آسیب های نوظهور، آسیب های مرتبط با فناوری های جدید است که آسیب های ناشی از استفاده از ماهواره، بازی های رایانه ای، تلفن همراه و اینترنت می توانند در این مجموعه قرار گیرد. در این مقاله سعی شده است تا به آسیب های مرتبط با اینترنت به ویژه عضویت در شبکه های اجتماعی مجازی پرداخته و برای رفع این گونه معضلات پیشنهاداتی ارائه شود.

منابع :

1- ابری، انسیه. (۱۳۸۷). فضای مجازی عرصه ظهور خلاقیت،رحیمی، محمد. (۱۳۹۰).

2-عوامل اجتماعی موثر بر شکاف نسلی- زنجانی زاده، هما. (۱۳۸۴).بررسی تاثیر اینترنت بر ارزش-

4-ستارزاده، داوود. (۱۳۸۶). بررسی عوامل اجتماعی موثر بر اعتیاد شکربیگی، عالیه. (۱۳۹۱). رسانه، ن و مناسبات خانواده. نشست .

مقدمه

در شرایطی که فرزندان با هدایت والدین باید الگویی مناسب برای خود برگزینند و مسیر زندگی خویش را انتخاب کنند، با ورود به این دهکده جهانی، به دنیایی بی انتها متصل شده و با آن خو می گیرند و طبق راه ورسم آن رشد نموده و بلوغ جسمی و روحی پیدا می کنند. در چنین فضایی اگر فرزندان به ارتباطات انسانی و واقعی اطرافیان و مسایل اجتماعی پیرامون خویش کم توجه و در برخی از اوقات بی توجه شوند، هشداری جدی برای خانواده ها محسوب می شود که باید درصدد رفع این مشکل برآیند؛ زیرا ممکن است صدمات جبران ناپذیری را سبب شده و دیگر توان کنترل فرزندان خود را از دست بدهند. نسل کنونی در شرایطی قرار دارد که استفاده از رایانه و به خصوص اینترنت در زندگی شان اجتناب ناپذیر است . در میان فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی که ساختار اطلاعاتی جوامع امروز را تغییر داده اند، اینترنت که فضای مجازی را در زندگی واقعی انسان وارد کرده ، از ویژگی های خاصی برخوردار است و تأثیرگذاری آن در بخش های مختلف زندگی انسان ، روزبه روز در حال افزایش است . شبکه اینترنت به نوعی توانسته همه رسانه های نوین را در خود جای دهد. اینترنت به علت دارا بودن ویژگی های خاصی مانند دسترسی به فضای مجازی تعلیم و تربیت های ، ظرفیت بالای نگهداری اطلاعات ، قابلیت استفاده گسترده از بایگانی های عظیم و غنی رسانه های متنی، صوتی و تصویری، تعامل دوسویه ، تمرکززدایی، چندرسانه ای بودن ، سرعت دسترسی به اطلاعات بدون کنترل ، توجه فرزندان را بیشتر از رسانه های دیگر به خود جلب نموده است . این ابزار به خودی خود می تواند رقیبی برای والدین محسوب شده و فرزندان را از بسترهای تربیتی والدین جدا سازد.( مجله :افق ، بهمن ١٣٨٨ – شماره ٢۵٧)

بیان مسئله

کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در جهان معاصر با سرعت فزاینده ای درحال گسترش است و همه ابعاد زندگی از جمله تعلیم و تربیت را در شکل های متفاوت آن دچار دگرگونی کرده است .توسعه فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطات در برنامه های نظام آموزش و پرورش گامهای موثر و ماندگاری است که می تواند تحول کیفی اهداف ،برنامه ها، روشها ، شیوه ها و در نتیجه اثر بخشی آموزش و پرورش را به دنبال داشته باشد. پیش بینی می شود با توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات رویه های دیرینه و مشکلات لاینحل ، از قبیل امور کاربردی آموزش و پرورش ، تمرکز روی توانایی و نیازهای فراگیران ، نهادینه کردن دانش آموز محوری به جای کلاس محوری و تغییر نقش معلم به عنوان راهنمای دانش آموزان و نهایتا اصالت بخشیدن به آموزش مادام العمر محقق خواهد شد ؛ اما آنچه در این میان حلقه مفقودشده تفکرات آموزشی را تشکیل می دهد و توجه به آن حائز اهمیت است دقت در به کاربرد مثبت یا منفی فناوریهای اطلاعات و ارتباطات در نظام آموزش و پرورش می باشد.(غلامی ،دشتی.تاریخ فلسفه تعلیم و تربیت )

فناوری هایی که از تدریس حمایت می کنند باعث ایجاد یادگیری معنی دار و هدفمند می شوند، همچنین باعث تغییر روش های سنتی و معلم محور به تدریس و یادگیری فراگیر محور می شوند. نتایج مطالعات نشان می دهد که معلمان ماهر در کاربرد فناوری اطلاعات بهتر می توانند دانش آموزان را در یادگیری هدایت کنند. حل مسئله و مهارت های سطح بالای تفکر، تفسیر و تحلیل اطلاعات ، مدیریت زمان و توانایی اولویت بندی مهارت ها در فضای اطلاعاتی و جامعه جهانی مبتنی بر اطلاعات توسعه می یابد و این منوط به این است که معلمان و دانش آموزان بتوانند به نحو موثر و اصولی از فناوری استفاده کنند.

علم و فناوری هر دو سازنده تمدن بشر است توسعه هر کدام بدون دیگری ممکن نیست .علم به معنی شناخت عالم هستی و یافتن قوانین حاکم بر طبیعت است .در صورتی که منظور ازفناوری کاربرد علوم و یافته های علمی در عمل با استفاده از رویه ها و مطالعات منظم و جهت دار برای ی خواسته های مادی است و غالبا با اختراعات و کاربرد وسایل و تجهیزات در ارتباط است .فناوری دانستن چگونگی انجام کار و فرایند اخلاقی است که درآن ابزار منابع و نظام ها برای حل مساله بکار گرفته میشوند تا کنترل انسان را در محیط طبیعی افزایش دهند و شرایط زندگی انسان را بهتر سازند.”سمپوزیوم بین المللی درمورد یاددهی فناوری د رآموزش عمومی ,یونسکو,١٩٨۵,ص ٨”بطورکلی آموزش دو هدف عمده دارد:١.آماده کردن جوانان برای کسب دانش و مطالعات بیشتر٢.آماده کردن جوانان برای دنیای کار و زندگی.اولین هدف مربوط به آموزش علوم و دومین هدف مربوط به آموزش فناوری است .این دو هدف لازم و موم یکدیگرند و جدا سازی علوم از فناوری د رکیفیت آموزش اثرات نا مطلوبی دارد(مجله تکنولوژی آموزشی ( ماهنامه آموزشی ـ پژوهشی ) دوره هفدهم )

اهداف تحقیق

این تحقیق با هدف بررسی تاثیرفضای مجازی برتعلیم و تربیت انجام شده است .

اهمیت تحقیق

آموزش فناوری غیر از آموزش فنی یا حرفه ای است .بخشی از برنامه آموزش عمومی را فناوری تشکیل میدهد. هدف از این آموزش ارائه دانش و اطلاعات فناوری بعنوان بخشی از آموزش های رسمی و پایه ای برای همه مردم است .از این رو مدرسه مناسب ترین مکان برای پرورش درک درست دانش آموزان از مفهوم فناوری و نقش ان در تکوین و شکل دهی فرهنگ ها است . دانش آموزان از همان سال های اولیه تحصیل باید بدانندکه فناوری یعنی تلاش ادمی , خواه این تلاشها(فناوریها)توسعه کیفی انسانها را فراهم کند و خواه جامعه را به نابودی بکشاند , چیزی است که به تصمیم خود انسان ها بستگی دارد.ضمن اینکه در مدرسه از دانش و اطلاعات لازم درباره نظام و منابع مورد مصرف آنها بحث میکنند باید در همان حال نیز شیوه های شناخت ,توسعه , بهره گیری مفید و چگونگی کنترل فناوری ها را به دانش آموزان یاد داد تا از همان دوران کودکی در برابر فناوری های جدید با مسئولیت ها ارزش های اخلاقی و انسانی خود به خوبی آشنا شوند.آموزش های مدرسه ای سبب می شود که دانش آموزان درآینده بهنگام طراحی و تولید هر گونه فناوری ابتکاری نخست درباره هدف و نتایج آن بدرستی بیندیشند و به توسعه کیفی جامعه علاقه مند شوند.دراین راستا نقش مدیر و معلم اهمیت خاصی دارد.(سلیمانی.آمنه )

چارچوب نظری

فضای مجازی یا همان انترنت ، یک تخصص میان رشته ای است که جهت ایجاد امکان ارتباط از راه دور، دسترسی به اطلاعات و جلوگیری از انباشت و انحصار آن مورد استفاده قرار می گیرد(به نقل از شریفی،١٣٨٣).واژه ی فناوری اطلاعات اولین بار از سوی لیویت و وایز در سال ١٩۵٨به منظور بیان نقش رایانه در پشتیبانی از تصمیم گیری ها و پردازش اطلاعات در سازمان ها به کار گرفته شد(صرافی زاده ، ١٣٨٣،ص ٢٢).استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در تعلیم وتربیت منجر به کاهش محدودیت های یادگیری، تقویت برابری فرصت ها، تربیت نیروهای انسانی متناسب باعصر دانش و اطلاعات ،کارآیی و بهره وری در آموزش و پرورش ،کسب مهارت های جدید تدریس در مربیان ، این تحولات میتواند جز پیامدهای مثبث فناوری باشند(لیتل جان ، ای،٢٠٠٢).ازپیامدهای منفی فضای مجازی را میتواند به موارد زیر اشاره کرد: افزایش خطر انزوای اجتماعی و دمیدن در تنور فردیت ، زیر سوال رفتن اقتدار سنتی مربیان به عنوان منبع مطلق دانش و اطلاعات ، سطحی بار آوردن متربیان و عادت دادن به کپی کردن اطلاعات ، نبود روابط چهره به چهرن مربی و متربی در نظام آموزشی(یونسکو،٢٠٠٢).

در حال حاضر، روش های سنتی آموزش دیگر قادر به پاسخگویی به نیازهای رشد و گسترش مداوم مهارت های آموزشی نیستند.

فناوریهای جدید فرصت های بیشتر، جدیدتر، و جذاب تری را برای آموزش و پرورش ارائه میکنند، مانند: فرصت کسب تجربه یادگیری متناسب با توانایی و شیوه یادگیری هر متربی (امین پور، ١٣٨۶).

نمونه تحقیق :

در این ارتباط ، نمونه گیری انجام نشده ، بلکه منابع در دسترس ، مورد مطالعه و بررسی واقع شده است . نمونه در این پژوهش متون منتخب شده است که در آن پیامدهای مثبت و منفی فضای مجازی و انترنت در تحولات تعلیم و تربیت به تصویر کشیده شده است .

متون منتخب شده به صورت هدفمند بر اساس سوالات پژوهش گزینش شده اند.

روش پژو هش

روش تحقیق حاضر توصیفی است . در تحقیقات توصیفی محقق به دنبال چگونه بودن موضوع است و میخواهد بداند پدیده ، متغیر، شیء یا مطلب چگونه است . به عبارت دیگر، این تحقیق وضع موجود را بررسی میکند و به توصیف منظم و نظام دار وضعیت فعلی آن میپردازد و ویژگیها و صفات آن را مطالعه و در صورت وم ارتباط بین متغیرها را بررسی مینماید.

شیوه تحلیل داده ها

در این پژوهش مطالب جمع آوری شده بر اساس اهداف و سوالات پژوهش طبقه بندی شده است و سپس بر اساس سوالات تحقیق مورد تحلیل قرار گرفته است .

تأثیرات فضای مجازی بر تعلیم و تربیت رسمی

فناوری اطلاعات یا فضای مجازی به مثابه بخشی از فرایند یادگیری به سه شکل به کار می رود :یکی به مثابه هدف ,دیگری به مثابه رسانه و مورد سوم به مثابه ابزاری که اغلب برای سازمان و مدیریت در مدارس مورد استفاده قرار می گیرد . در مورد دوم فناوری اطلاعات و ارتباطات فرایند یادگیری را تشکیل نمی دهد , اما استفاده از آن در کلاس درس , یادگیری را حمایت می کند.

نمونه ای از کاربرد فضای مجازی معطوف به سازمان و مدیریت در یک نظام نظارتی دانش آموزـ محور است .کاربرد فناوری اطلاعات به صورت یک هدف در دروس خاصی از قبیل آموزش رایانه با انفورماتیک سازمان می یابد. در این قسمت دانش آموزان با

مهمترین دروندادها و بروندادهای فناوری اطلاعات که پدیده ای مهم ولی پنهان در جامعه است آشنا می شوند و هدف از آموزش آن جلوگیری از بی سوادی در رایانه است .شکل سوم به مثابه رسانه ای برای یادگیری و تدریس است .دراین حالت به آن به منزله ابزاری برای تدریس و یادگیری اشاره می شود ,رسانه ای که از طریق آن معلمان می توانند تدریس کنند و فراگیران یاد بگیرند . فناوری اطلاعات به صورت یک رسانه به اشکال گوناگون ظاهر می شود . اشکالی مثل تمرین های علمی , شبیه سازی , تدریس خصوصی , نظام های یادگیری انفرادی , نظام های تهیه و تدوین آزمون و… کاربرد واقعی و رایج فناوری اطلاعات و ارتباطات به صورت یک رسانه بسیار نادر است , گر چه علاقه فزاینده ای برای استفاده ازآن وجود دارد .محیط فضای مجازی یا سایبری، عالمی است که قواعد و ویژگیهایی دارد و رسانه نیز در این عالم متناسب با مقتضیات آن کار می کند. فضای مجازی مجموعه ای از تعاملات شامل برقراری ارتباطات ، تولید، نشر، تبادل و دریافت اطلاعات است که توسط کاربران در بستر شبکه های اطلاعاتی و ارتباطی و بویژه اینترنت انجام می شود. رسانه ها در فضای مجازی چند نوع اند، نخستین سطح آن ، کاربران فعال » و سطح بالاتر مؤسساتی» هستند که از طریق یک صفحه یا وب سایت به نشر محتوا، شامل خبر، فایل متنی و صوتی و نظایر آن میپردازند .در سطحی بالاتر رسانه های اجتماعی کاربرمحور» قرار میگیرند، که به دیگر رسانه ها و کاربران امکان می دهند در بستری که آنها فراهم می کنند محتوای خود را نشر دهند یا به محتوای منتشر شده دسترسی داشته باشند. مصداقی از این نوع رسانه ها، شبکه های اجتماعی هستند، اداره کنندگان این نوع سوم ، گرچه خودشان تولید محتوا نمیکنند، اما عملا بیشترین تأثیر را در محیط رسانه ای فضای مجازی دارند.

بی شک رشد روز افزون اینترنت فواید و اهمیت غیر قابل انکاری دارد . چندان که در دوران حاضر، نقش محوری اینترنت چنان اساسی است که بدون آن امکان برنامه ریزی، توسعه و بهره وری در زمینه های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و علمی در جهان آینده امکان پذیر نخواهد بود. اینترنت به عنوان رسانه ای قوی و تکنولوژی چند رسانه ای، اکثر نیازهای بنیادین بشر را تأمین می کند و همین مسأله موجب کشش افراد برای تأمین نیازهایشان به دنیای مجازی است . تا حدی که این وابستگی تبدیل به اعتیاد آن ها به این محیط می شود و نباید از پیامدهای ناگوار و مخرب آن به ویژه در زمینه های اجتماعی و فرهنگی غافل ماند. البته سخن گفتن ازآسیب های اینترنت به معنای نفی این پدیده و نگاه منفی بدان نیست . بلکه واقعیت این است که اینترنت دارای کارکردهای مثبت و منفی می باشد. اینترنت از فن آوری هایی نیست که بی چون و چرا تحمیل شده باشد بلکه رسانه ای است که به انتخاب خود همان طور که هست ، می توان از آن استفاده کرد و یا به طور کلی از آن چشم پوشید. اینترنت به مثابه یک تیغ دو لبه است که با آموزش صحیح و فرهنگ سازی می توان ، استفاده های فراوانی از آن نمود. در غیر این صورت با استفاده نامناسب ، آموزش غیر اصولی و عدم وجود فرهنگ کاربری، هویت اجتماعی و فردی انسان به وسیله آن از بین می رود.

پیامد های مثبت

آموزش و پرورش در عصر اطلاعات و ارتباطات :

با کمک فناوری های اطلاعات می توان نابرابری ها در دسترسی آموزشی و کیفیت آن را کاهش داد و سیستم های آموزشی می توانند دانش و مهارت های یادگیرندگان خود را ارتقاء دهند ، خلاقیت ، تفکر نقادانه و یادگیری چگونگی یادگرفتن آنها را تشویق کنند و بهبود بخشند ( یونسکو ، ٢٠٠٣ ) ظهور فناوری جدید اطلاعاتی و ارتباطی در عصر اطلاعات ، شکل جدیدی از محیط یادگیری تعاملی ، خلاق و فعال را ایجاد کرده است ، به نحوی که همۀ افراد قادرند در هرکجا و هر زمان به اطلاعات مورد نیاز خود دست یابند . توسعه این فناوری ها به قدری چشمگیر و فراگیر است که نمی توان تاثیرات آن را بر آموزش و پرورش نادیده گرفت . هم اینک استفاده از ظرفیت های توسعه یافته فناوری های اطلاعاتی – ارتباطی در بخش آموزش و پرورش امری اجتناب ناپذیر و ضروری است . فناوری اطلاعات چهره آموزش سنتی را به طور کلی دگرگون کرده است . این امر به ویژه در آموزش کشورهای پیشرفته نقش متحول تری را به عهده داشته است . ورود به این دوره و حضور فعالانه و باانگیزه در آن مستم فراهم سازی شرایط و امکاناتی است که مهمترین آن بستر سازی مناسب برای استفاده مطلوب از آن است . از این رو نمی توان از تأثیر روز افزون فناوری های نو و توانایی های آنها در بخش آموزش و پرورش چشم پوشی کرد . امروزه جامعۀ اطلاعاتی به سرعت در حال گسترش است و آموزش و پرورش بخش مهم و اصلی این تغییرات است بسیاری از جوامع بیم آن دارند که نتوانند آموزش و پرورش خود را با نیازهای روز جامعه همگام کنند و از دیگر جوامع عقب بمانند . به همین دلیل ، در بسیاری از کشورها برنامه های ملی و بنیادی در بخش آموزش و پرورش در زمینه دسترسی به فناوری های نو اطلاعاتی و ارتباطی به وسیله دولت پیش بینی و به اجرا گذاشته شده است .

آنچه در جامعۀ اطلاعاتی » بخصوص در بخش آموزش و پرورش موردتأکید است . صرف سرمایه گذاری و کاربرد سخت افزاری و ابزار گونه فناوریهای اطلاعاتی – ارتباطی و استفاده از آن برای انبار کردن اطلاعات نیست . بلکه مسئله مهم و اساسی که بیانگر ارزش واقعی و به کارگیری این فناوری ها در آموزش و پرورش است ، توانمند سازی دانش آموزان در برگزیدن و انتخاب اطلاعات مورد نیاز است ، یعنی آنچه که قدرت تشخیص نیاز و یافتن راه حل های رفع آن نیاز را در اختیار دانش آموزان قرار می دهند در این صورت دانش آموزان به مرحله خود رهبری می رسند و قادرند فناوریهای اطلاعاتی ارتباطی را در خدمت خود بگیرند نه آن که خود به خدمت آن درآیند . این گونه است که فناوری نه فقط یک ابزار، بلکه روشی نو در آموزش و پرورش را بنیاد می نهد .

کارکرهای فناوریهای آموزشی در یادگیری

قبل از اینکه در مورد این کارکردها بحث کنیم باید بگوییم شناخت آنها در امر یادگیری رهنمودهای سودمندی هستند که کارشناسان آموزشی معلمان و دانش آموزان رادر انتخاب یا طراحی و تولید رسانه ها و راهبرهای خاص آموزشی یاری می کند.

صاحبنظران نقش فناوریهای آموزشی در امر یادگیری را به چهار دسته تقسیم کرده اند:

کارکرهای آموزشی (تدریس ):

در کاربرد فناوری آموزشی که ,شامل شیوه یادگیری توضیحی است ,نظام فناوری ا,طلاعات ,پدیده ها, جریان اموزش و نحوه اجرای آموزش را فراهم میکند تا دانش اموزان بتوانند مشکلی را حل کنند پرسشها را پاسخ دهند و شیوه انجام دادن کاری را به مرحله عمل درآورند.

منابع :

1- ( مجله افق ، بهمن ١٣٨٨ – شماره ٢۵٧ )

2- (فلسفه تعلیم و تربیت ، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه ، ج ١، ص ٣۴١ ـ ٣۶۶)

3- (غلامی ،دشتی.تاریخ فلسفه تعلیم و تربیت )( ماهنامه آموزشی ـ پژوهشی ) دوره هفدهم )

4- (صرافی زاده ، ١٣٨٣،ص ٢٢)